PRACA ORYGINALNA
Pojęcie "osoba niepełnosprawna" na gruncie Konstytucji RP
 
Więcej
Ukryj
1
University of Rzeszow
 
 
Data nadesłania: 23-07-2024
 
 
Data ostatniej rewizji: 07-01-2025
 
 
Data akceptacji: 25-02-2025
 
 
Data publikacji: 10-04-2025
 
 
Autor do korespondencji
Aneta Małgorzata Arkuszewska   

University of Rzeszow
 
 
JoMS 2025;61(1):285-304
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Cel pracy:
Konstytucja RP nie definiuje pojęcia „osoby niepełnosprawnej” ani „niepełnosprawności”. Są to określenia wieloznaczne, odnoszące się do różnych ograniczeń funkcjonalnych, które pojawiają się w każdej populacji ludzi na świecie. Celem artykułu jest ustalenie, czy obecne pojęcie „osoba niepełnosprawna” ujęte w Konstytucji RP jest prawidłowo sformułowane, czy może jednak termin ten nie przystaje, a wręcz odstaje od obowiązujących standardów społecznych, które nakierowane są na integrowanie, a nie stygmatyzowanie i separowanie takich osób, co powinno skutkować jego nowelizacją, poprzez przyjęcie określenia „osoba z niepełnosprawnością".

Materiał i metody:
Podstawową metodą badawczą zastosowaną w artykule jest metoda dogmatyczno – prawna polegająca na wykładni przepisów w oparciu o powszechnie stosowane metody wykładni tekstów normatywnych, głównie wykładni językowej i funkcjonalnej. Została też wykorzystana metoda komparatystyczna, celem przedstawienia niejednolitego sformułowania zwrotu „niepełnosprawność” w wybranych konstytucjach państw europejskich.

Wyniki:
Wskazano, że potrzebna jest reorientacja sformułowania „osoba niepełnosprawna” na pojęcie „osoba z niepełnosprawnością” w polskim systemie prawnym. Jednak aby to zrobić należałoby zacząć od ustawy zasadniczej, która posługuje się pojęciem „osoba niepełnosprawna” ale też anachronicznym sformułowaniem „inwalidztwo”.

Wnioski:
W konsekwencji oba zwroty powinny zostać zastąpione pojęciem, które będzie zgodne z oczekiwaniami osób z niepełnosprawnościami, dając im poczucie godności i akceptacji społecznej, a jednocześnie będzie zgodne z obecnymi standardami społecznymi w celu integrowania, a nie stygmatyzowania i separowania takich osób.
Licencja
REFERENCJE (47)
1.
Bańko, M., Linde-Usienkiewicz, J., Łaziński M. (2020). Rekomendacje dotyczące języka niedyskryminującego na Uniwersytecie Warszawskim. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
 
2.
Barnes, C., Mercer, G. (2008). Niepełnosprawność. Warszawa, Key Concepts.
 
3.
Batwicka-Szczyrba, M., Sylwestrzak, A. (2018). Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Gdańskie Studia Prawnicze, 40.
 
4.
Bieganowska, A. (2015). Przekaz medialny w modyfikowaniu postaw studentów pedagogiki wobec niepełnosprawności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
 
5.
Bieleń, A., Dobrowolski, W. Raport na temat interaktywnych modeli niepełnosprawności i możliwości ich adaptacji w warunkach polskich. Dobre Kadry. Centrum badawczo-szkoleniowe.Pobrano z http://www.glusiwpracy.dobreka... (dostęp: 5.07.2024).
 
6.
Bober-Kotarbińska, A. (2023). Wyjątki i ograniczenia prawa autorskiego na rzecz osób niepełnosprawnych w kontekście praw człowieka i rozwoju technologii wspomagających. Repozytorium Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego.
 
7.
Borowska-Beszta, B. (2012). Niepełnosprawność w kontekstach kulturowych i teoretycznych. Kraków, Impuls.
 
8.
Clapton, J., & Fitzgerald, J. (1997). The History of Disability: A History of Otherness. Renaissance Universal. Pobrano z https://www.ru.org/index.php/h... (dostęp: 10.02.2025r.).
 
9.
Dązbłaż, B., Firaza-Ciupa, K., Kurowski, K., Przybysz-Przybyszewski, T., Zbieranek, J. (2022). Przegląd terminologii stosowanej w różnych aktach prawnych, odnoszącej się do niepełnosprawności lub jej rodzajów, pod kątem spójności i zgodności z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz propozycje zmian aktów prawnych ujednolicające i dostosowujące tę terminologię.Warszawa.
 
10.
Dązbłaż, B., Firaza-Ciupa, K., Kurowski, K., Przybysz-Przybyszewski, T., Zbieranek, J. (2022). Projekt pt. Opracowanie projektu ustawy wdrażającej Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych o proponowanej nazwie: Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami wraz z Oceną Skutków Regulacji i uzasadnieniem, jak też propozycji zmian legislacyjnych podążających za nową ustawą, realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020, Oś Priorytetowa II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działanie 2.6 Wysoka jakość polityki na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego. Warszawa.
 
11.
Dirth, T.P., & Branscombe, N. P. (2017). Disability Models Affect Disability Policy Support through Awareness of Structural Discrimination. Journal of Social Issues, 72(3), 413–442.
 
12.
Florczak-Wątor, M., A. Barczak-Oplustil, T. Sroka (red.) (2023). Odpowiedzialność publicznoprawna. Tom 6, System Prawa Medycznego. Warszawa, C. H. Beck.
 
13.
Galasiński, D. (2013). Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 9 (4) , 3–6.
 
14.
Garbat, M. (2007). Historia niepełnosprawności. Geneza i rozwój rehabilitacji, pomocy technicznych oraz wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Gdynia, Novae Res.
 
15.
Garlicki, L., Derlatka, M., L. Garlicki, M. Zubik (red.) (2016). Konstytucja RP, t. II. Warszawa, C. H. Beck.
 
16.
Giedrojć, M. (2020). Niepełnosprawność w Polsce w wymiarze politycznym i społecznym. Analiza wybranych zagadnień.Warszawa, Difin.
 
17.
Giełda, M. (2015). Pojęcie niepełnosprawności. W: M. Giełda, R. RaszewskaSkałecka (red.), Prawno-administracyjne aspekty sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
 
18.
Grabowski, J., Milewska, M., Stasiak, A. (2007). Vademecum organizatora turystyki niepełnosprawnych. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Łodzi.
 
19.
Jankowska, M. (2011/2012). Prawa osób niepełnosprawnych w międzynarodowych aktach prawnych. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, 1 (1), 24–45.
 
20.
Karaś, M. (2012). Niepełnosprawność, od spojrzenia medycznego do społecznego i Disability Studies. Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny, 4, 2–33.
 
21.
Klimczuk, A. (2013). Osoby niepełnosprawne i ich sytuacja na krajowym rynku pracy. W: Klimczuk A., Siedlecki M., Sadowska P., Sydow M. Niepubliczne agencje zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Możliwości i dylematy rozwoju w sektorze pozarządowym. Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niepełnosprawnym Ruchowo, Warszawa – Białystok, Fundacja SocLab.
 
22.
Konarska, J. (2019). Niepełnosprawność w ujęciu interdyscyplinarnym. Kraków, Oficyna Wydawnicza AFM.
 
23.
Kurowski, K. (2014). Wolności i prawa człowieka i obywatela z perspektywy osób z niepełnosprawnościami. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
 
24.
Mikołajczyk, B. (2012). Międzynarodowa ochrona praw osób starszych. Warszawa, Wolters Kluwer.
 
25.
Muca, K. (2018). Niepełnosprawność jako inność. Popularny dyskurs o braku sprawności w świetle kulturowych badań nad niepełnosprawnością. W: K. Olkusz, K. Maj (red.), Ksenologie (149– 167). Kraków, Ośrodek Badawczy Facta Ficta.
 
26.
Ostrowska, A. (2015). Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993–2013. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
 
27.
Piasecki, M., Stępniak, M. (1998). Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. Lublin: Fundacja Fuga Mundi.
 
28.
Racław, M., Szawarska, D. (2018). Ukryte/niewidoczne niepełnosprawności a polityka tożsamości i etykietowania w życiu codziennym. Przegląd Socjologii Jakościowej, 14(3), 30–46.
 
29.
Roszewska, K., Zadrożny, J., K. Roszewska (red.) (2021). Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Komentarz. Lex, Warszawa, Wolters Kluwer.
 
30.
Sierpowska, I., Kogut, A. (2010). Status osoby niepełnosprawnej w polskim systemie prawa. Wrocław, Wydawnictwo Gaskor.
 
31.
Stanowisko pisemne Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w dokumencie: w sprawie analiz zgodności ustawodawstwa polskiego z postanowieniami Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami opracowanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 maja 2011 r.
 
32.
Stanowisko Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w sprawie wniosku o ratyfikację przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami z dnia 5 stycznia 2012 r.
 
33.
Stojkow, M., Żuchowska-Skiba, D. (2015). (Re)konstrukcja modelu społecznego – dyskursy o niepełnosprawności w internecie. W: B. Gąciarz, S. Rudnicki, D. Żuchowska-Skiba (red.), Polscy (Nie)pełnosprawni. Pomiędzy deklaracjami a realiami (141–154). Kraków: Wydawnictwo AGH.
 
34.
Syryt, A. (2018). Konstytucyjne podstawy ochrony osób niesamodzielnych. Studia nad Rodziną UKS W, 22(5),13–32.
 
35.
Ślebioda, A. (2013). Stigmatized by the Language – Linguistic Labels of the Disabled People in Poland and the United States. Journal of Education Culture and Society, 2, 404–412.
 
36.
Ślebioda, A. (2017). Siloe, Betesda i Krzyż. Religijny model niepełnosprawności a podstawa chrześcijańska – na przykładzie Edyty Stein. Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein, 18.
 
37.
Ślebioda, A. (2024). Religijny model niepełnosprawności odbity w sadzawkach. Pobrano z http://feministkaducha.pl/sadz... (dostęp: 6.07.2024).
 
38.
Ślebzak, K., M. Safjan, L. Bosek (red.) (2016). Konstytucja RP, t. I. Legalis, Warszawa, C. H. Beck.
 
39.
Trębicka-Postrzygacz, B. (2017). O niepełnosprawności w definicjach i regulacjach prawnych w perspektywie inkluzji społecznej. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 17(10), 41–53.
 
40.
Trzyma, A. (2015). Ewolucja pojęcia niepełnosprawności. W: M. Bosak (red.), Prawo a niepełnosprawność. Wybrane aspekty (78–89). Warszawa, C. H. Beck.
 
41.
Twardowski , A. (2018). Społeczny model niepełnosprawności – analiza krytyczna. Studia Edukacyjne, 48, 97–114.
 
42.
Urbanowicz, Z. (2012). Od interdyscyplinarnego do transdyscyplinarnego spojrzenia na niepełnosprawność. Ogrody Nauk i Sztuk, 2, 443–457.
 
43.
Waszczak, S. (2000). Stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych. Problemy Polityki Społecznej, 2, 89–99.
 
44.
Wyczesany, J. (2002). Biopsychospołeczna koncepcja niepełnosprawności i jej znaczenie dla funkcjonowania dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W: Wyczesany J., Mikruta A. (red.), Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych (75–91).Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
 
45.
Zając, P. (2023). Rola samorządu terytorialnego w wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością w Polsce i Szwecji – analiza porównawcza. Repozytorium Biblioteki Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
 
46.
Zakrzewska-Manterys, E. (2016). Ludzie różnią się między sobą w piękny sposób. W: A. Fandrejewska, A. Suchcicki, J. Koral (red.), Zrozum mnie i szanuj. Refleksje wokół niepełnosprawności intelektualnej (19–41). Warszawa: Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa Bardziej Kochani.
 
47.
Żuchowska-Skiba, D. (2020). Wpływ języka na poczucie wykluczenia osób z niepełnosprawnościami. Socjolingwistyka, 34, 77–91.
 
eISSN:2391-789X
ISSN:1734-2031
Journals System - logo
Scroll to top